Karaimi w dawnej Warszawie

Karaimi jako mieszkańcy Warszawy pojawiają się w mieście na początku lat 70. XIX wieku. Są to w większości kupcy tytoniowi, którzy otwierają tu składy tabaczne i oferują wyroby, wywodzących się z Krymu, karaimskich fabrykantów z innych miast ówczesnego imperium rosyjskiego. Niektórzy zakładają własne warsztaty i fabryki w stolicy. W Warszawie w owym czasie mieszkają Karaimi związani także z przemysłem spożywczym (chałwa i orientalne łakocie), usługami medyczno-kosmetycznymi, jak również, urzędnicy, lekarze, studenci. Warszawska prasa tego okresu potwierdza obecność nie tylko osób o bezpośrednio krymskim rodowodzie, ale również członków gmin karaimskich z Trok, Wilna i Łucka. Mała społeczność, choć niezorganizowana w formalną gminę, utrzymywała ze sobą ścisłe kontakty, czego dowodem jest wspólne sfinansowanie Cmentarza Karaimskiego na Woli założonego w roku 1890. Populacja karaimskich mieszkańców Warszawy przed I wojną światową nie przekraczała stu osób.

Oto niektórzy nich:

 

Kazas M.S
W roku 1886 warszawskim przedstawicielem firm Gabaj z Charkowa i Moskwy oraz Ottoman z St. Petersburga był kupiec tabaczny Kazas. Prawdopodobnie ten sam kupiec (o inicjałach M.S.) w roku 1894 był wyłącznym przedstawicielem na Warszawę i całe Królestwo Polskie firmy Saatczi i Mangubi z St. Petersburga.

Fuki i Priko
Izaak Salomonowicz Fuki i Beniamin Isakowicz Prik byli wśród ośmiu fundatorów, którzy sfinansowali zakup od parafii prawosławnej Matki Boskiej Włodzimierskiej na Woli gruntu pod Cmentarz Karaimski. Zarówno jeden, jak i drugi zaczynali w branży tabacznej, by następnie przejść do spożywczej. Produkowali chałwę, rachat-łukum, sorbety i inne tureckie łakocia.

Babadżan S.
Przedstawiciele rodziny Babadżan byli obecni w Warszawie od lat 90. XIX wieku. Działali w branży tytoniowej i medyczno-kosmetycznej. Akuszerka i kosmetyczka S. Babadżan oferowała swoje usługi w Warszawie w pierwszej dekadzie XX wieku

Babadżan Gelel
Reprezentant petersburskiego Towarzystwa Saatczi i Mangubi, kupiec Gelel Babadżan zmarł w roku 1898 w wieku 38 lat w Otwocku i został pochowany na Cmentarzu Karaimskim w Warszawie. Niestety, jego nagrobek się nie zachował.

Fuki Izaak 
Izaak Salomonowicz Fuki był jednym z ośmiu fundatorów, którzy sfinansowali zakup od parafii prawosławnej Matki Boskiej Włodzimierskiej na Woli gruntu pod Cmentarz Karaimski w Warszawie. Zaczynał w branży tabacznej, do 1886 r. jako zarządzający składem tytoniowym Durunczy i Szyszmana, by następnie przejść do spożywczej, jako producent orientalnych słodkości.

Kefeli S. O.
Saduk Osipowicz Kefeli (1843-1898). Kupiec tabaczny, jeden z fundatorów Cmentarza Karaimskiego w Warszawie przy Redutowej 34. Mieszkał z rodziną przy Elektoralnej 20. W ogłoszeniach prasowych odnajdujemy ślady jego działalności w branży tytoniowej przy ul. Długiej pod numerami 35 i 19, a jego spadkobierców ? przy Wierzbowej 5. Zmarł w roku 1898 i został pochowany na warszawskim Cmentarzu Karaimskim. Jego nagrobek, jako jeden z dwóch sprzed I wojny światowej, zachował do czasów współczesnych.

Duruncza i Szyszman
Pochodzący z Krymu Mojżesz Duruncza i Jakub Szyszman założyli fabrykę tabaczną w Wilnie w latach 60 XIX w. Liczne ogłoszenia prasowe reklamujące ich wyroby pojawiają się w warszawskiej prasie już kilka lat później. To właśnie tę firmę żartobliwie przywoływał Julian Tuwim, pisząc w Cycer cum Caule: ?Do składu fabryki tabacznej Durunczy i Szyszmana w Warszawie, ul. Krakowskie Przedmieście Nr 455, nadeszły świeżo dwa znakomite gatunki papierosów: MICKIEWICZ i SYROKOMLA wyrobione z tytoniu czysto tureckiego.? Warszawskimi interesami firmy tabacznej Szyszman & Duruncza zajmował się syn Jakuba Szyszmana, Borys (1877-1952), który w latach 1908-1912 mieszkał z żoną Ireną w Warszawie w domu Dobrycza przy Krakowskim Przedmieściu 81 (nr hipoteczny 455). Na zdjęciu Borys i Irena Szyszmanowie, którzy po II wojnie światowej ponownie mieszkali z rodziną w Warszawie i zostali odprowadzeni w ostatnią drogę na tutejszy cmentarz. Obok nich spoczęli syn Michał i córka Tamara.

 

 

 

Kapłanowski Józef
Józef Kapłanowski (1828-1894) mieszczanin z Trok, gdzie w latach 60. XIX wieku otworzył krótko działający pierwszy zakład fotograficzny. Od początku lat 70. do końca 90., jako jeden z pierwszych Karaimów, mieszkał z rodziną w Warszawie. Do roku 1885 przy Senatorskiej 6, następnie, po tragicznej, opisywanej przez warszawską prasę, śmierci córki, przy Senatorskiej 10 i Wierzbowej 5. Jego firma ODESSA, działająca pod powyższymi adresami, zajmowała się wyrobami tabacznymi. Józef Kapłanowski był nie tylko kupcem, ale również producentem wyrobów związanych z przemysłem tytoniowym, posiadał bowiem wytwórnię gilz papierosowych. Był jednym z fundatorów warszawskiego Cmentarza Karaimskiego, a jedynym z tego grona niepochodzącym z Krymu. Na jesień życia powrócił do Trok, gdzie został pochowany w 1894 roku. Adres Wierzbowa 5 przeszedł w ręce rodziny Kefeli, spadkobierców Saduka Kefeliego, a następnie Szymon Chorczenki.

Abkowicz Rafał
Lekarz wojskowy Rafał Abkowicz (1845?1910) w końcu XIX w. przez kilka lat mieszkał z rodziną i praktykował w Warszawie. 26 czerwca 1891 r. otrzymał dyplom doktorski na Uniwersytecie Warszawskim w Cesarskiej Akademii Medyczno-Chirurgicznej. Na zdjęciu z córką Ksenią. Druga córka ? Helena zmarła w Warszawie w 1892 r.

 

 

 

 

 

 

 

 

Chorczenko Szymon
Szymon Chorczenko (1868-1923) pochodził z Trok. W Warszawie w połowie lat 80. XIX wieku zaczynał od posady chłopca sklepowego, by z czasem zająć się kupiectwem samodzielnie. W końcu lat 90. XIX wieku posiadał sklep kolonialno-tabaczny przy Marszałkowskiej 68, a w pierwszej dekadzie XX wieku ? skład tabaczny przy Marszałkowskiej 77. Oprócz branży tytoniowej, w której nie unikał skandali, był aktywny w obrocie innymi towarami, a także nieruchomościami. Udzielał się w Towarzystwie Wzajemnej Pomocy Pracowników Handlowych i Przemysłowych m. Warszawy. Od drugiej dekady XIX wieku był właścicielem składu tabacznego przy Wierzbowej 5, który wcześniej należał kolejno do Józefa Kapłanowskiego i spadkobierców Saduka Kefeliego.

 

 

 

Kogen Salomon
Bracia Kogen byli przedsiębiorcami tytoniowymi z Kijowa, znanymi nie tylko z działalności w branży tabacznej, ale także z szerokiej aktywności charytatywnej i społecznej. Pochodzący z Krymu Salomon Kogen (1830-1900), który wraz z bratem Mojsejem (1833-1903) stworzył jedną z największych w ówczesnej Rosji fabryk tytoniowych, był jednym z głównych fundatorów kijowskiej kienesy ? karaimskiego domu modlitwy (foto), wybudowanej w mauretańskim stylu, a zaprojektowanej przez polskiego architekta, Władysława Horodeckiego. Na liście fundatorów warszawskiego Cmentarza Karaimskiego odnajdujemy Samuela, syna Salomona Kogena.

 

 

 

 

Pryk Beniamin
Beniamin Isakowicz Pryk, jeden z ośmiu fundatorów, którzy sfinansowali zakup od parafii prawosławnej Matki Boskiej Włodzimierskiej na Woli gruntu pod Cmentarz Karaimski w Warszawie. Zaczynał, podobnie jak jego późniejszy wspólnik, Izaak Fuki, w warszawskiej branży tabacznej. Był przedstawicielem fabryki Salomona i Braci Kogen z Kijowa, najpierw przy Senatorskiej 8, później w Hotelu Paryzkim przy Bielańskiej 9, by następnie zająć się produkcją chałwy i orientalnych łakoci w spółce Fuki i Priko.

Synani
Synani, kupiec tabaczny pochodzący z Krymu, w roku 1884 w składzie tabacznym przy Senatorskiej 8, w którym poprzednio działał kupiec Beniamin Pryk, oferował wyroby tytoniowe firmy Ottoman, należącej do karaimskiej rodziny petersburskich przedsiębiorców Egiz.

Tanagoz S. B
Kupiec z Łucka, Samuel Greczny prowadził w Warszawie przy Nowym Świecie 35 skład tabaczny pod szyldem moskiewskiego fabrykanta S.B. Tanagoza, który z kolei był przedstawicielem m.in. petersburskiej firmy tabacznej Ottoman należącej do rodziny Egiz.

Pilecki Mojsej
Przez 23 lata mieszkał i sprawował wysokie funkcje w Warszawie urodzony w Trokach, Mojsej Isajewicz Pilecki (1874?1938), urzędnik władz rosyjskich, poeta karaimski publikujący pod pseudonimem Akbaszy (Białogłowy). W latach 1893?1916 był on w ratuszu przy ulicy Senatorskiej 16 urzędnikiem Kancelarii Warszawskiego Oberpolicmajstra. Mieszkał przy Koszykowej 32.

Greczny Samuel
Samuel Greczny to jedyny kupiec karaimski z Łucka działający w Warszawie przed I wojną światową. Był aktywny na stołecznym rynku tytoniowym w latach 80. XIX wieku. Oferował m.in. wyroby tabaczne karaimskich producentów: S.W. Tanagoza, J.A. Ajwaza, firmy Ottoman należącej do I.J. Egiza. Samuel Greczny prowadził skład tabaczny przy Nowym Świecie 35, z filią przy Marszałkowskiej 133.

 

Kalfa J.J.
J.J. Kalfa w roku 1881 prowadził przy nowym Świecie 43 skład tabaczny, w którym oferował wyroby kijowskiej fabryki Salomona i Braci Kogen - przedsiębiorców i filantropów. Być może był on synem Jakóba Kalfy, fabrykanta tytoniu z Sewastopola, którego wyroby oferowane były siedem lat później na warszawskim rynku tabacznym.

 

Legenda mapy 
 

 

Cmentarz 

Cmentarz Karaimski w Warszawie założony został w roku 1890, gdy ośmiu kupców karaimskich zakupiło w tym celu działkę na Woli. Jako że większość Karaimów mieszkających przed I wojną światowa w Warszawie stanowili Karaimi pochodzący z Krymu, zgodę na założenie cmentarza uzyskano od Taurydzko-Odeskiego Karaimskiego Zarządu Duchownego w Eupatorii. Pierwszym pochowanym było niemowlę, Józef Kobecki, który zmarł w czerwcu 1890 r. Kupiec tabaczny Saduk Osipowicz Kefeli (1843?1898) był jednym z fundatorów cmentarza, na którym sam znalazł miejsce spoczynku w roku 1898. Jego nagrobek, jako jeden z dwóch pochodzących sprzed I wojny światowej, przetrwał do naszych czasów. Drugim jest anonimowy pomnik z białego marmuru. Nagrobek innego zmarłego z tego okresu, Gelela Babadżana, nie zachował się. Z okresu międzywojennego pochodzi nagrobek Gabriela Pileckiego, studenta, który skończył życie śmiercią samobójczą. W czasie II wojny światowej cmentarz uległ zniszczeniu i nie był użytkowany. Pierwszy pochówek po wojnie miał miejsce w roku 1947/1948, gdy na cmentarzu spoczął Michał Szpakowski, ekshumowany z cmentarza muzułmańskiego przy ul. Młynarskiej, tzw. kaukaskiego, gdzie pierwotnie został pochowany w roku 1946. Na cmentarzu przy ul. Redutowej 34, jedynej karaimskiej nekropolii w obecnych granicach Polski, znalazło miejsce pochówku wiele wybitnych osób. Wykaz pochowanych na Cmentarzu Karaimskim w Warszawie znajduje się poniżej.

 

Pochowani na cmentarzu

 

Józef Kobecki (zm. 1890)

Helena Abkowicz (zm. 1892)

III. Saduk Kefeli (zm. 1898)

Gelel Babadżan (zm. 1899)

IV. Gabriel Pilecki (zm. 1934)

Noworodek płci żeńskiej (zm. 1939)

1. Michał Szpakowski (zm. 1945)

2. Zofia z Łobanosów Dubińska (zm. 1948)

3. Michał Gołub (zm. 1948)

4. Helena z Ickowiczów Sulimowicz (zm. 1950)

5. Borys Szyszman(zm. 1952)

6.Emanuel Nowicki (zm. 1952)

7. Rafał Jutkiewicz (zm. 1953)

8. Józef Eszwowicz (zm. 1955)

9. Tatiana Szpakowska (zm. 1957)

10. Michał Nowicki (zm. 1957)

11. Dorota z Pileckich Kapłonowska (zm. 1957)

12. Dorota z Pileckich Szpakowska (zm. 1958)

13. Kamila z Dubińskich Dubińska (zm. 1958)

14. Raisa z Bezekowiczów Jutkiewicz (zm. 1959)

15. Józef Kapłanowski (zm. 1959)

16. Lina z Szulimowiczów Eszwowicz (zm. 1960)

17. Sabina Nowachowicz z Samuelowiczów (zm. 1960)

18. Zachariasz Nowachowicz (zm. 1960)

19. Józef Firkowicz (zm. 1963)

20. Aleksandra z Abrahamowiczów Gołub (zm. 1964)

21. Barbara z Ławrynowiczów Kobecka (zm. 1965)

22. Eugeniusz Nowicki (zm. 1966)

23. Szymon Nowicki (zm. 1966)

24. Anatol Firkowicz

25. Michał Firkowicz (zm. 1969)

26. Anna z Szulimowiczów Samuelowicz (zm. 1970)

27. Ananiasz Zajączkowski (zm. 1970)

28. Józef Jutkiewicz (zm. 1970)

29. Mikołaj Boroński (zm. 1970)

30. Anna z Zajączkowskich Pilecka (zm. 1971)

31. Szymon Ickowicz (zm. 1969)

32. Zofia Nowicka (zm. 1959)

33. Sabina z Abrahamowiczów Nowicka (zm. 1972)

34. Izajasz Jutkiewicz (zm. 1973)

35. Szymon Firkowicz (zm. 1976)

36. Izaak Jutkiewicz (zm. 1976)

37. Zofia z Kobeckich Łopatto (zm. 1978)

38. Jerzy Łopatto (zm. 1978)

39. Irena z d. Kojczu Szyszman (zm. 1978)

40. Ananiasz Rojecki (zm. 1978)

41. Pelagia z Michałowiczów Dziurzyńska (zm. 1979)

42. Janina Firkowicz z Szulimowiczów (zm. 1979)

43. Daniel Gołub (zm. 1980)

44. Edmund Sułtański (zm. 1981)

45. Włodzimierz Zajączkowski (zm. 1982)

46. Nadzieja z Jutkiewiczów Zajączkowska (zm. 1983)

47. Maria z Eszwowiczów Kaliska (zm. 1983)

48. Tamara Szulimowicz (zm. 1986)

49. Zofia z Maszkiewiczów Nowicka (zm. 1986)

50. Natalia z Firkowiczów Abkowicz (zm. 1986)

51. Kaliski Józef (zm. 1986)

52. Anna Michajłowicz (zm. 1986)

52.1 Nadzieja Rojecka (zm. 1986)

53. Mina Samuelowicz (zm. 1987)

54. Aleksander Zajączkowski (zm. 1988)

55. Michał Kobecki (zm. 1988)

56. Lina z Abrahamowiczów Szulimowicz (zm. 1988)

57. Nadzieja z Dubińskich Jutkiewicz (zm. 1990)

58. Anna z Rojeckich Pilecka (zm. 1992)

59. Jan Pilecki (zm. 1992)

60. Rafał Abkowicz (zm. 1992)

61. Anna Kobecka z domu Szyszman (zm. 1993)

62. Halina Nowicka-Morawiec (zm. 1993)

63. Marek Sulimowicz (zm. 1994)

64. Aurelia Kamila z Jutkiewiczów Traczyk (zm. 1994)

65. Ibrahim Samuelowicz (zm. 1997)

66. Zofia Kapłonowska?Kobecka (zm. 1996)

67. Elwira z Kapłonowskich Kobecka (zm. 1998)

68. Anna Posel (zm. 1999)

69. Anna z Nowickich Dubińska (zm. 2000)

70. Tamara ze Szpakowskich Firkowicz (zm. 2000)

71. Michał Szyszman (zm. 2000)

72. Aleksander Dubiński (zm. 2002)

73. Dorota z Sułtańskich Nowicka (zm. 1947)

74. Bogusław Abkowicz (zm. 2004)

75. Anna Szpakowska (zm. 2004)

76. Bogusław Firkowicz (zm. 2005)

77. Aleksander Gołub (zm. 2005)

78. Sabina z Eszwowiczów Nowicka (zm. 2007)

79. Zofia Dubińska (zm. 2008)

80. Emanuel Abkowicz (zm. 2009)

81. Tamara Szpakowska z domu Szyszman (zm. 2010)

82. Amalia z Nowickich Rudkowska (zm. 2015)

83. Genowefa Pilecka (zm. 2018)

84. Eugenia Kobecka-Syska (zm. 2018)

85. Zofia Abkowicz (zm. 2019)